شرح و تفسیر نگران مباش

امام(علیه السلام) در این گفتار حکیمانه به افرادى که در رسیدن به مقصودشان ناکام مى مانند دستورى مى دهد که مایه آرامش است، مى فرماید: «هنگامى که آنچه را مى خواهى انجام نمى گیرد، هرگونه باشى اعتنا نکن»; (إِذَا لَمْ یَکُنْ مَا تُرِیدُ فَلاَ تُبَلْ مَا کُنْتَ). براى این جمله تفسیرهاى متعددى از سوى شارحان نهج البلاغه ذکر شده است; اکثر شارحان بر این عقیده اند که این سخن حکیمانه اشاره به همان چیزى است که در قرآن مجید آمده: (لِکَیْلا تَأْسَوْا عَلى ما فاتَکُم) یعنى هنگامى که به مقصد نرسیدى غمگین مباش، چرا که اگر مقصود مادى است دنیاى مادى بقایى ندارد و اگر مقصود معنوى است خداوند براى تلاشى که کردى به تو اجر و پاداش مى دهد. بعضى دیگر مانند «محمد عبده» گفته اند که منظور این است که اگر به مقصود نرسیدى دست از تلاش و کوشش بر ندار و به سخنان این و آن اعتنا مکن. بعضى دیگر گفته اند: مقصود این است که اگر به مقصود نرسیدى به همان حال که هستى راضى باش تا از مقام و مرتبه تو نزد خداوند کاسته نشود. تفسیر چهارمى براى این سخن به نظر مى رسد که از بعضى جهات مناسب تر است و آن این که اگر به مقصود نرسیدى به هر صورت باشى تفاوتى نمى کند مثل این که کسى هدفش این بوده که در فلان شهر زندگى کند و موفقیت خود را تنها در آنجا مى بیند. اگر این مقصود براى او حاصل نشود چه تفاوتى مى کند که در هر شهر دیگرى باشد، زیرا همه شهرها نسبت به خواسته او یکسان است و نباید در این باره سخت گیرى کند. این شبیه چیزى است که مرحوم «علامه شوشترى» در شرح نهج البلاغه خود آورده که زنى تنها یک پسر داشت و از دنیا رفت. آن مادر گفت: من مى خواستم این فرزند من زنده بماند حال که از دنیا رفت هر کس دیگرى مى خواهد بعد از او زنده بماند یا نماند. بارها گفته ایم که اراده چند معناى مختلف از عبارت واحد مانعى از نظر ادبى ندارد و در نثر و نظم کلام عرب و سایر لغات، نمونه هاى فراوانى از آن هست، بنابراین ممکن است تمام معانى فوق در محتواى کلام امام(علیه السلام)جمع باشد.

http://makarem.ir/nahjolbalaghe



شرح ابن ابی الحدید:
اذا لم یکن ما ترید، فلا تبل کیف کنت.
«چون آنچه مى خواهى نباشد بدان منگر که چگونه بوده اى.»
حکمت 66

شرح این سخن بر گروهى از مردم دشوار گردیده است و گفته اند مشهور سخن حکیمان این است که چون آنچه خواهى نباشد، همان را خواه که هست- زمانه با تو نسازد تو با زمانه بساز. و معنى گفتار امیرالمومنین که فرموده است: «بدان منگر که چگونه بوده اى» روشن نیست و آنان مقصود و مراد امیرالمومنین علیه السلام را درک نکرده اند. مقصود آن حضرت این است که اگر آنچه مى خواهى نبود، اندوهگین مشو و اعتنایى مکن و از اینکه مرادت برآورده نشد و محروم گشتى، نومید مشو. این سخن نظیر گفته ى دیگر على علیه السلام است که فرموده است: «بر آنچه از نعمت دنیا که از دست مى دهى، اندوه بسیار مخور» و نظیر این گفتار خداوند متعال است که فرموده است: «براى آنچه از دست مى دهید اندوه مخورید [بخشى از آیه ى 23 سوره حدید. »، در عین حال امیرالمومنین سخن خود را موکد ساخته و فرموده است به هر حال که باشى اندوه مخور و اگر آنچه را که آرزومند بودى از دست دادى به هر حال که باشى، بر آن اندوه مخور، چه بیمار و چه زندانى و چه تنگدست و چه دوست از دست داده باشى و به هر حال بر روزگار اعتنا مکن و اگر تو را از آرزویت نومید ساخت و با خواسته ى تو بر عکس رفتار کرد، اندوه بر دل مگیر و این حال سبک و کوچک شمردن روزگار را در همه ى احوال در نظر داشته باش و این واضح است. ]

http://library.tebyan.net/fa/Viewer/Text/69979/1#270